Joannici w Polsce

Zakon Kawalerów Maltańskich, znany po nazwą Joannici lub szpitalnicy, to jeden z zakonów rycerskich powstałych w czasie pierwszych krucjat do ziemi świętej. Podobnie jak inne podobne zakony Joannici również otrzymywali nadania od władców i rycerzy, nie tylko w Niemczech, a praktycznie w całej Europie. Były to oczywiście dobra rozproszone, ale po upadku Królestwa Jerozolimskiego Joannici odeszli na Cypr i na zdobytej wyspie Rodos utworzyli własne państwo. Kiedy w XVI wieku zostali przepędzeni przez imperium ottomańskie, założyli państwo na Malcie, a kres temu państwu położył dopiero Napoleon w 1798 roku. Na kontynencie Joannici byli silni, zwłaszcza po przejęciu znacznej części majątku po zlikwidowanym zakonie Templariuszy.

Na terenach należących współcześnie do Polski, Joannici pojawili się w XII wieku sprowadzani u uposażani przez książąt. Nie wszędzie można spotkać ślady ich działalności, ale na zachodzie jest kilka zamków pobudowanych przez Joannitów. Jednym z takich zamków jest zamek w Łagowie, na terenie ówczesnej Marchii. Majątek łagowski należał wcześniej do Templariuszy, ale nie przeszedł do Joannitów, którzy kilkadziesiąt lat później po prostu zakupili go. Już w trzy lata po zakupie, w 1350 roku przystąpili do budowy zamku na wzgórzu między dwoma jeziorami, z przeznaczeniem na siedzibę komandorii. Zbudowano wysoki dom mieszkalny, wieżę i wpleciono je w mur obwodowy. Z czasem zbudowano również wysoki mur zewnętrzny i dwie bramy we wsi, które wspomagały obronę zamku. Później kolejno podwyższono wieżę, zbudowano bardzo dużą basztę bramną i pozostałe budynki tworzące niewielki dziedziniec. W czasie wojen ze Szwedami wieś została zniszczona, zamek w Łagowie ucierpiał niewiele. Po 1810 roku przeszedł na własność państwa pruskiego, później w rękach kolejnych prywatnych właścicieli. Ocalał z wojen i obecnie mieści hotel.

Majątek kupiony w Słońsku od rycerza był bazą do założenia komandorii. Obronny dwór rycerski w dużym zakresie rozebrana i na tym miejscu zbudowano zamek dla komandorii. W połowie XVI wieku zamek rozbudowano, dobudowano wieżę i mury obronne. Zamek w Słońsku otaczała fosa zasilana z rzeki. Po zniszczeniach w wojnie trzydziestoletniej zamek odbudowano w formie barokowej rezydencji, z czasem zasypano fosę i rozebrano mury obronne. Po sekularyzacji zakonów zamek przeszedł w ręce stowarzyszenia o podobnej nazwie, mieścił archiwum i muzeum Joannitów. Przetrwał wojnę, ale został spalony w 1975 roku i popadł w ruinę.

Joannici z tych terenów należeli do tzw. Baliwatu Brandenburgii zrzeszającego zakonników, którzy w XVI wieku przeszli na luteranizm. Mieli oni znaczną autonomię i w praktyce tworzyli odrębny zakon, który dość szybko zeświecczał.