Warowne miasta na Pomorzu

Pomorze zachodnie to region, który w XIII stał się celem ekspansji Brandenburgii na wschód. Pograniczne tereny na północ od linii Warty i Noteci były słabo zagospodarowane i słabo zaludnione. Główny ciężar zagospodarowania tych ziem przez pewien czas spoczywał na zakonach rycerskich, które otrzymywały nadania od książąt pomorskich i wielkopolskich, kiedy jeszcze byli tam obecni. Margrabiowie brandenburscy powoli, ale systematycznie zdobywali teren, posuwając się na wschód, później na północ w kierunku Świdwina i brzegu morza Bałtyckiego. Zamiar był taki, żeby otoczyć księstwo pomorskie i odciąć je od innych księstw piastowskich. Ostatecznie ten zamiar nie udal się, ale Nowa Marchia, która powstała w XIV wieku wbijała się klinem w piastowskie ziemie, co miało w późniejszych wiekach duży wpływ na granice Polski.

Tereny przygraniczne zarówno po stronie Nowej Marchii (wcześniej Marchii Zaodrzańskiej) jak i po stronie księstwa pomorskiego miały niewiele zamków obronnych, a ich część to były zamki zakonu Joannitów. Do obrony granic przygotowywano się w ten sposób, że nadgraniczne miasta silnie obwarowano murami obronnymi już od początku lokowania. Budowano mury obronne z kamieni i cegieł, baszty pełne i łupinowe, umocnione bramy wjazdowe.

Jednym z pomorskich miast, które miało silne mury obronne był Stargard. Osada powstała w IX wieku, która do XI wieku rozwijała się dość powoli. Pod koniec XII wieku książę pomorski Bogusław I do Stargardu sprowadził Joannitów i od tego momentu datuje się szybszy rozwój miejscowości. Joannici zbudowali klasztor i kaplicę, dzisiejszy kościół w. Jana. Obwarowania zaczęto budować w 1230 roku, jeszcze przed nadaniem praw miejskich, które nastąpiło w 1243 roku. Pod koniec XIII wieku miasto otrzymało nowe, korzystniejsze prawa miejskie lubeckie, zaczęto budować mury z kamieni, później nadbudowane cegłą. Rozpoczęto również budowę kościoła. Dzięki przystąpieniu do Hanzy, w XIV wieku Stargard zaczął się bogacić, a oznaką zamożności miasta miał być ogromny gotycki kościół. Po wojnie trzydziestoletniej Stargard był w granicach Brandenburgii, później królestwa Prus. W największym rozkwicie obwarowań miały one 9 dużych baszt pełnych kilkadziesiąt czatowni, a długość murów ok. 2 kilometry. Do miasta prowadziły 4 bramy, z który jedna była bramą wodną, umożliwiającą wpływanie niewielkich statków do miasta. Miasto było otoczone wałami, a bramy były rozbudowane o przedbramia. System obronny murów miejskich zmieniał się wraz z rozwojem sztuki wojennej, z czasem przystosowano je do obrony z użyciem armat i broni strzeleckiej. W wieku XVIII i XIX mury obronne ie spełniały już swojej roli i były powoli rozbierane, chociaż w zachowały się na dużej części obwodu. Prawdopodobnie niższa część z kamienia nie była atrakcyjnym źródłem materiału budowlanego. Najbardziej ucierpiały bramy, z których jedną rozebrano, a dwie pozbawiono przedbrami.

Innym miastem księstwa szczecińskiego z silnymi murami obronnymi były Pyrzyce, jako gród i osada jeszcze starsze niż Stargard. Mieszkańcy Pyrzyc przyjęli chrzest w pierwszej połowie XII wieku, ale o prawdziwym rozwoju można mówić dopiero w XIII wieku. Do połowy XIII wieku powstało nowe miasto lokowane na wzór zachodni, czyli kształt owalny, wytyczone ulice, w centrum plac targowy, a przy nim kościół i ratusz. Pyrzyce otrzymały prawa miejskie z rąk księcia szczecińskiego Barnima I w 1263 roku. Do końca XIII wieku powstały mury obronne w podstawowej formie, wały i fosa. W XIV i XV wieku rozbudowywano mury obronne i bramy, budowano pełne baszty. Pyrzyce były trudne do zdobycia i dopiero w 1634 (wojna trzydziestoletnia) roku spalili je Szwedzi, co było dosyć nieracjonalne, bo miasto było w ich władaniu do 1653 roku, kiedy przeszło w ręce Brandenburgii. Mury obronne posiadały 6 pełnych baszt na obwodzie, 52 czatownie i dwie bramy, z których jedna się zachowała. Wobec zniszczenia starego miasta w czasie II wojny światowej to właśnie mury obronne i trzy kościoły z XIII wieku świadczą o dawnej świetności miasta i jego historii.

Po stronie Nowej Marchii ciekawym przykładem umocnionego miasta jest Chojna, która również była starym pomorskim grodem. Prawa miejskie nadał Chojnie książę szczeciński Barnim I, ale już od 1269 roku miasto było pod panowaniem brandenburskim. Margrabiowie brandenburscy potwierdzili prawa miejskie i Chojna rozwijała się bez przeszkód. Mury obronne budowano w Chojnie już od XIII wieku i rozbudowywano systematycznie do XVI wieku. Do miasta prowadziły najpierw dwie, później trzy bramy, które z racji fosy i wałów rozbudowywano o przedbramia, później umacniano bastejami. Do dzisiaj zachowały się dwie bramy wieżowe i trzy baszty pełne oraz znaczna część murów. Razem z kościołem mariackim i dawnym klasztorem augustianów to właśnie mury obronne Chojny świadczą o jej średniowiecznym rodowodzie.