Zamki zakonów rycerskich w Polsce

Na fali krucjat do ziemi świętej powstały zakony rycerskie, z których najbardziej znane były dwa, czyli Joannici i Templariusze. Obydwa zakony dobrze wypełniały swoje zadania polegające na ochronie, opiece i leczeniu pielgrzymów, z czasem nałożono na nich również zadania typowo wojskowe. Zakony otrzymywały zamki w Palestynie, poza tym nadania ziemskie i przywileje w całej Europie. W majątkach tych zakonnicy rycerze budowali zamki i rozwijali działania gospodarcze. Utrzymanie głównej działalności zakonu przecież sporo kosztowało. Obydwa zakony były obecne na terenach współczesnej Polski, zapraszani przez książąt. O działalności Templariuszy wiadomo mniej, ale Joannici zostawili po sobie więcej śladów. Joannici skorzystali na likwidacji Templariuszy, przejęli bowiem znaczną część ich majątku. W ten sposób wzrosło znaczenie zakonu w Brandenburgii, w której zakon był pod specyficzną opieką władców. Istniał tzw, Baliwat Brandenburgii, który skupiał komandorie po obu stronach Odry. Jeśli chodzi o zamki, to właśnie Joannici z Baliwatu Brandenburgii zbudowali ich kilka na wschód od Odry. Jeden z większych zamków powstał w drugie połowie XIV wieku nad jeziorem w Swobnicy. Jezioro zasilało fosę dookoła zamku o założeniu 50X50 metrów. Było jeszcze przedzamcze, które miało wymiary 50X100 metrów. Główny budynek mieszkalny, wieża i kaplica to najważniejsze obiekty zamkowe. Zamek został odebrany Joannitów po wojnie trzydziestoletniej, przebudowany na barokową rezydencje i użytkowany aż do początku XX wieku. Potem stopniowo popadał w ruinę. Bardzo dobrze natomiast zachował się zamek komandorii w Łagowie zbudowany około połowy XIV wieku. Siedzibą baliwatu był zamek w Słońsku rozbudowany z rycerskiego dworu zakupionego w pierwszej połowie XV wieku. Właściwy zamek zbudowano dopiero w połowie XVI wieku, a zniszczony został w czasie wojny trzydziestoletniej. Po zniszczeniach zamek został odbudowany jako rezydencja barokowa i dotrwał w tej formie do 1975 roku, kiedy spłonął i jest ruiną.

O wiele więcej zamków zbudowali Krzyżacy. Było zakon rycerski niemieckojęzyczny, który powstał około 100 lat po Joannitach i Templariuszach. Królestwo Jerozolimskie upadało, krucjaty również, więc nie mieli czego tam szukać. Mieli oczywiście swoje baliwaty w różnych częściach Europy, ale ich zamiarem było od początku zbudowanie własnego państwa zakonnego. Po nieudanych próbach na Węgrzech, spróbowali na terenach pruskich. Zostali zaproszeni przez Konrada Mazowieckiego do walki z Prusami i chrystianizacji ich. Z początku szło to opornie, później Krzyżacy wynegocjowali z papieżem odpowiednie zapisy i podboje ruszyły. Rycerzy zakonników nie było wielu, więc skąd mieli taką siłę, aby prowadzić wojnę przez lata. Po pierwsze mieli pieniądze na wojska zaciężne, po drugie papieże ogłaszali krucjaty, na które zgłaszało się wielu uboższych rycerzy. Uzyskali również pomoc od władców różnych państewek z obszarów niemieckojęzycznych.

Zamki krzyżackie pamiętamy jako zamki murowane z cegły. Na tych terenach nie było dostatecznej ilości kamieni, więc była to konieczność. Na taka budowę trzeba było wielu lat przygotowań i dobrze prosperującej gospodarki. Dlatego początkowo Krzyżacy budowali zamki drewniane, natychmiast po zajęciu jakiegoś obszaru. Zamki powstawały w miejscach wybranych naturalnie, czyli tam, gdzie były grody plemion pruskich. Stopniwo zamki drewniane likwidowano i budowano zamki murowane. Ten proces rozpoczął się od roku ok. 1280, a zakończył ok. 1410. Potem Krzyżacy zamków już nie budowali, co najwyżej rozbudowywali i modernizowali już istniejące. Największym zamkiem był zamek w Malborku, piękny zamek powstał w Gniewie, w Bytowie, Człuchowie, Ostródzie, Reszlu i wielu innych miejscowościach.